Ένα σχετικά καλοδιατηρημένο παλιό λιτρουβειό, που αποτελεί χαρακτηριστικό και αξιόλογο δείγμα της βιοτεχνικής αρχιτεκτονικής του τόπου μας

Θα αρχίσει σε λίγο καιρό το κάμωμα της ελιάς. Ένα παλιό και σε σχέση με τα χρόνια του καλοδιατηρημένο ακόμη λιτρουβειό κάπου στη Λευκάδα…

Το παλιό πέτρινο μακρόστενο και ισόγειο κτίσμα «φώναζε» από μακρυά ότι πρόκειται για «βιοτεχνικό» κτίριο. Τι άλλο, λοιπόν, στα χωριά της Λευκάδας από παλιό λιτρουβειό! Δεν πέσαμε έξω. Παρ΄ όλα τα χρόνια του δείχνει να ΄ναι καλοδιατηρημένο λόγω του γεγονότος ότι βρισκόταν σε καλυμμένο με κεραμοσκεπή χώρο.

Δεν ξέρουμε πότε σταμάτησε να λειτουργεί. Κοιτάζοντας εκ των υστέρων τις φωτογραφίες είδαμε να αναγράφεται κάπου σε ένα μαδέρι το έτος 1960. Σίγουρα θα βρισκόταν και αργότερα σε λειτουργία. Το παλιό λιτρουβειό δεν δείχνει να έχει λεηλατηθεί, καθώς σώζονται όλα τα εξαρτήματά του: η αλεστική (αλώνι) με τα δυο λιθάρια, η μηχανή (πιεστήριο) και τα αδράχτια, το βίντσι και η μανιβέλα, οι τροχαλίες και τα λουριά, η ντιζελομηχανή Μαλκότση, ο χώρος για το βράσιμο του νερού … μέχρι ακόμη και το ξύλινο ντουλαπάκι στον τοίχο για τους λιτρουβιαραίους.

Θα ήταν ευχής έργο να μπορούσε να διατηρηθεί και γιατί όχι να γίνει κάποτε επισκέψιμο… Και μόνο το κτίριο από μόνο του παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και θα άξιζε να διασωθεί αφού αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα των παλιών βιοτεχνικών κτισμάτων του νησιού μας. Ίσως και να μπορεί να ενταχθεί σε αυτό το έρμο το πρόγραμμα Leader/CLLD 2014-2020, που διαχειρίζεται η ΑΝΙΟΝ ΑΕΕ ΟΤΑ και στο οποίο συμμετέχει και ο Δήμος Λευκάδας.

Το λάδι ήταν παλιότερα μαζί με το κρασί το κυριότερο προϊόν του νησιού μας. Δεκάδες ήταν ως εκ τούτου τα λιτρουβειά που ήταν διάσπαρτα σε όλο το νησί της Λευκάδας. Μόνο στο χωριό μου, τα Κολυβάτα Λευκάδας, σε ένα μικρό σχετικά οικισμό, λειτουργούσαν προπολεμικά τρία λιτρουβειά: το Δαμιανένεϊκο, το Μενελέϊκο και το Πεντεσπιτέϊκο. Σε αυτά θα πρέπει να προστεθεί ακόμη ένα που βρισκόταν στο Μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου και ίσως ένα ακόμη στο δάσος των Σκάρων, όπου απαντάται η ομώνυμη τοποθεσία «Λιτρουβειό» και σώζεται επίσης μέχρι σήμερα ένα λιθάρι. Κάποια πέτρινα απομεινάρια των λιτρουβειών αυτών σώζονται ακόμη μέχρι σήμερα (Δες εδώ).

Γράφει ο Πανταζής Κοντομίχης:

«Τα λιτρουβειά ήταν επιμήκη, χαμηλά και πέτρινα βιοτεχνικά κτίρια με πολύ γερή κατασκευή και στις εξής διαστάσεις: μήκος από 15 μέχρι και 25 μέτρα, πλάτος από 8 μέχρι και 15 και ύψος γύρω στα 3,50 μ. Είχαν μια μεγάλη κεντρική πόρτα, τοξοειδή απάνω και μια πισινή ακριβώς απέναντι, ως βοηθητική. Παράθυρα είχαν 4-5, από δύο στις επιμήκεις πλευρές και ένα σε μια από τις πλάγιες.

Όλος ο εσωτερικός χώρος ήταν ελεύθερος, αβέρτος, όπως έλεγαν, και περιλάμβανε τις παρακάτω εγκαταστάσεις: α) την αλεστική ή αλώνι, όπου αλέθονταν οι ελιές με τα λιθάρια, β) τη μηχανή, όπου στίβονταν το ζυμάρι και γ) το βίντζι και παλιότερα ο αργάτης, εξαρτήματα έλξεως της μεγάλης μανιβέλλας της μηχανής. Στο χώρο αυτό υπήρχαν ακόμα το καζάνι για το βράσιμο του νερού, ο μεγάλος πάγκος για να γιομίζουν απάνω τα τσόλια με ζυμάρι, οι καπάσες και οι πίλες για την προσωρινή αποθήκευση του λαδιού και τα μέτρα. Τέτοια λιτρουβειά υπήρχαν σε όλα τα χωριά του νησιού και στην Πόλη. Υπολογίζομε ότι προπολεμικά υπήρχαν γύρω στα 170 λιτρουβειά στα χωριά και 10-15 στη Χώρα.

… Στα νεώτερα χρόνια, μετά το 1900 πάνω κάτω, άρχισαν σιγά-σιγά να τοποθετούνται σιδερένιες μηχανές, που τις έφερναν από την Ιταλία, κυρίως. Η νέα μηχανή είχε κι αυτή τα δυο αδράχτια και την πλάντρα αλλά δεν είχε τα σφοντύλια. Η πίεση στην πλάντρα γινόταν από την βίδα, έναν κοχλιωτό άξονα ανάμεσα στα δυο κατάρτια, που ανεβοκατέβαινε, καθώς βίδωνε στο βουβό, ένα επιστύλιο που ένωνε τα δυο αδράχτια. Πάνω από την πλάντρα η μηχανή είχε ένα άλλο εξάρτημα, την καστάνια, που σε μια υποδοχή της, τη χέρα, έμπαινε μια μεγάλη χοντρή ξύλινη μανιβέλλα, την οποίαν τραβούσαν με το βίτζι για να πιέζονται τα σφυρίδια.

Τη μανιβέλλα τραβούσε προς το βίτζι ένα σχοινί που στη συνέχεια τυλιγόταν σ΄ έναν άξονα τοποθετημένον οριζόντια σ΄ αυτό. Για τη λειτουργία αυτή το βίτζι είχε δεξόζερβα δυο οδοντωτούς τροχούς και δυο μανιβέλλες αντίστοιχα με την περιστροφή τους. Καθώς γύριζαν οι τροχοί το σκοινί τραβούσε τη χοντρή μανιβέλλα, που με τη σειρά της κατέβαζε την πλάντρα. Το βίτζι το δούλευαν δύο εργάτες, λιτρουβιαραίοι. Σημειώνομε εδώ πως πριν βάλουν βίτζι είχαν άλλο μέσο έλξεως της μανιβέλλας, τον αργάτη. Δηλ. ένα τετράγωνο ή στρογγυλό περιστρεφόμενο μαδέρι, που άρχιζε από το δάπεδο και κατέληγε στα δοκάρια της οροφής. Τούτος ο άξονας σε ύψος ενός μέτρου περίπου είχε δυο τρύπες διαμπερείς έξω κι έξω, απ΄ όπου περνούσα δυο μικρότερα δοκάρια-μανιβέλλες σε οριζόντια θέση και σχημάτιζαν ένα είδος ανεμιδιού. Οι λιτρουβιαραίοι εδώ γύριζαν τις μανιβέλλες αυτές με φόρα και το σκοινί, τραβώντας τη χοντρή μανιβέλλα της μηχανής, τυλιγόταν στο χοντρό κάθετο μαδέρι του αργάτη.

… Μετά τον πόλεμο του 1940 πολλά λιτρουβειά άλλαξαν όψη, συγχρονίστηκαν. Έτσι έχασαν και τη γραφική παλαιότητά τους. Εγκατέστησαν στα σπλάχνα τους αχόρταγες, βιαστικές και θορυβώδεις μηχανές και μαζί άλλαξαν και τ΄ όνομά τους. Έγιναν «υδραυλικά». Τούτη η μεταβολή της βίαιης απάρνησης του παρελθόντος στέρησε το λιτρουβειό από την ακατανίκητη αίγλη που είχε μια φορά κι έναν καιρό. Τι ήταν αυτό; Απλούστατα είχε προσωπικότητα, είχε ψυχή. Τώρα δεν έχει. Τελευταία ο συγχρονισμός έγινε πλήρης. Τώρα πάνε και τα «υδραυλικά». Οι μηχανές έγιναν ηλεκτροκίνητες και λειτουγούν αυτόματα. Πολλά σύγχρονα «ελαιοπιεστήρια» έγιναν συνεταιριστικά».
___________________________________
Σχετικά:
Το κάμωμα της ελιάς στα λιτρουβειά (του Πανταζή Κοντομίχη) (2013)
Οφειλόμενο Αφιέρωμα στο Δένδρο που μας στήριξε! (2012):
Μέρος 1ο, Μέρος 2ο, Μέρος 3ο, Μέρος 4ο,
Παλιά απομεινάρια πέτρινων λιτρουβειών στο χωριό Κολυβάτα (2008)