Το λιβάνισμα – της Νόνης Σταματέλου

Η Νίκη κάθε χρόνο, μόλις ανοίγει το Τριώδιο, θυμάται τη γιαγιά της στη Δονούσα που έπαιρνε το μπρούτζινο λιβανιστήρι και λιβάνιζε το σπίτι. Ήταν ένα περίτεχνο μικρό σκεύος με ωραία λαβή, τρυπούλες απ’ όπου έβγαινε ο καπνός του μοσχολίβανου κι έναν σταυρό στην κορυφή.

Ξεκινούσε πάντα απ’ τα εικονίσματα και συνέχιζε φέρνοντας γύρα όλα τα δωμάτια και την αυλή. Τη θυμάται λιγνή κι ηλιοκαμένη, αγέρωχη κυκλαδίτισσα, να υψώνει το λιβανιστήρι με το δεξί της χέρι, με τη μαντήλα λυμένη στον αέρα, να κοιτάει προς το πέλαγος και να προσεύχεται για τους ναυτικούς.

Μικρή η Νίκη τα κορόϊδευε όλα τούτα, που τηρούσαν με ευλάβεια όλες οι γυναίκες της οικογένειας, δηλαδή η γιαγιά και οι τρεις κόρες της που, σε αντίθεση με τις περισσότερες αγράμματες γυναίκες του νησιού, αυτές ήξεραν να διαβάζουν και να γράφουν.

Τώρα όμως, ζώντας στην πόλη, ίσως από νοσταλγία, ίσως από κάτι άλλο πιο βαθύ, παρακολουθεί με αρκετή συνέπεια το εορτολόγιο και τη συγκινούν τα Συναξάρια κι η ησυχαστική παράδοση. Ως φιλόλογος μάλιστα ασχολήθηκε αρκετά με τη βυζαντινή φιλολογία και παρακολούθησε μαθήματα βυζαντινής μουσικής. Το διδακτορικό της είχε θέμα «Αρχές πολιτικής φιλοσοφίας στο περί βασιλείου τάξεως Κωνσταντίνου του Πορφυρογέννητου». Ήταν πρόταση του καθηγητή Γιανναρά, που πίστευε πολύ στο συγγραφικό της ταλέντο, το οποίο διδακτορικό όμως δεν τελείωσε ποτέ αφού διορίστηκε στην επαρχία κι έμπλεξε με άλλες υποχρεώσεις.

Έχοντας θητεύσει και αρκετά χρόνια σε αριστερές οργανώσεις, κρατούσε πάντα στάση κριτική απέναντι στο εκκλησιαστικό κατεστημένο αν και έφυγε νωρίς και απ’ τις κομματικές νεολαίες γιατί την εγκλώβιζαν όσο και τα κατηχητικά. Περνώντας τα χρόνια την ανάπαυε η σχέση με τα κείμενα των πατέρων, ασκητών της ερήμου, αγωνιστών, αναρχικών και γενικά ανθρώπων που δεν αγαπούσαν την εξουσία, αλλά ζητούσαν την επικράτηση της δικαιοσύνης.

Βράζει λοιπόν καμιά φορά λίγο στάρι, ειδικά τα Σάββατα, ειδικότερα τα ψυχοσάββατα, νηστεύει πού και πού, ανάβει το καντηλάκι στο τζάκι μπροστά στις φωτογραφίες των αγαπημένων που έχουν φύγει και τελευταία μπήκε και το τακτικό λιβάνισμα στο πρόγραμμα. Όλο τον χρόνο, αλλά κυρίως την κατανυκτικότερη περίοδο του λειτουργικού έτους, το Τριώδιο. Καθόλου παράξενο, μετά την πορεία στο Σύνταγμα, να περάσει απ’ τον Άγιο Φίλιππο στο Θησείο για να γράψει ένα χαρτάκι για ζώντες και κεκοιμημένους. Προτιμάει να ανάβει ένα κεράκι όταν μπορεί, γιατί ποτέ δεν τα πήγαινε καλά με τους τάφους, είχε μια άρνηση με τους τάφους, θέμα που δεν μπόρεσε να λύσει ούτε πρόκειται.

Στην πολυκατοικία που μένει τώρα, στο κέντρο της Αθήνας, ήρθε φέτος και νοίκιασε το από κάτω διαμέρισμα ένας κύριος, που απ’ την πρώτη μέρα της φάνηκε περίεργος. Αυτοσυστήθηκε ως σκηνοθέτης. Κατ’ αρχήν άρχισε να της κάνει παρατήρηση γιατί τα σεντόνια που άπλωνε του έκοβαν τη θέα στην Ακρόπολη. Έπειτα, δεν του άρεσε να ανάβει τόσες ώρες το καλοριφέρ γιατί ζεσταινόταν και τώρα με την κρίση δυσκολευόταν να πληρώνει τα κοινόχρηστα. Ζούσε μόνος κι είχε πατήσει τα πενήντα. Σπάνια έλεγε «καλημέρα» κι αυτή με τα χείλη κλειστά. Πόσο διαφορετικά είχε μάθει η Νίκη στο νησί, που οι άνθρωποι καλημερίζουν από μακριά, αν και φοβάται πως σιγά σιγά κι εκεί θα αλλοιωθούν με τον τουρισμό και το εύκολο κέρδος.

Προχθές το Ψυχοσάββατο, ενώ η Νίκη κρατούσε το λιβανιστήρι της γιαγιάς και λιβάνιζε το σπίτι με ανοιχτή την μπαλκονόπορτα, άκουσε απ’ το διαμέρισμα του κυρίου Μ. να βγαίνουν κάτι περίεργες άναρθρες κραυγές, που τις είχε ξανακούσει κι άλλες φορές όταν έβαζε ηλεκτρική ή κάποια βραδάκια που άκουγε λίγο δυνατά στον υπολογιστή το «Love in Portofino» με τον Andrea Bocceli. Αυτή τη φορά όμως ηχούσαν πιο απειλητικές, της θύμισε έναν παράξενο γέρο στο χωριό που καταριόταν τον γείτονα με αφορμή κάτι σύνορα στα χωράφια και τον φοβόνταν πολύ τα παιδιά. Όσο απλωνόταν ο καπνός του θυμιάματος, τόσο οι βρυχηθμοί δυνάμωναν. Ήταν εννιά το πρωί κι ο Άγγελος, ο άντρας της, καθηγητής μαθηματικών, δασκαλοπαίδι και αρκετά θεοσεβούμενος, δοτικός πάντα, κατέβηκε και του χτύπησε το κουδούνι μήπως του συμβαίνει κάτι σοβαρό. Ο κύριος Μ. δεν άνοιξε, αλλά είπαν κάτι γείτονες που τους βρήκε στη σκάλα να σταυροκοπιούνται γιατί τους μύρισε λιβάνι και νόμισαν πως κάποιος πέθανε, ότι κοιμάται τόσο πρωί και ξυπνάει μετά τις έντεκα, αυτές τις κραυγές τις βγάζει και όταν κοιμάται είπαν.

Ο Άγγελος ανέβηκε πάλι στον τρίτο που η Νίκη συνέχιζε να λιβανίζει τη βιβλιοθήκη, την κουζίνα, τους κάκτους στο μπαλκόνι. Η αλήθεια είναι ότι το μοσχολίβανο απ’ το Όρος είχε ευωδιάσει και είχε αναστατώσει την περιοχή. Ακούγονταν παντζούρια να κλείνουν, φωνές απ’ το απέναντι νεοκλασικό, μια ατμόσφαιρα ηλεκτρισμένη επικράτησε ξαφνικά. Ο Άγγελος είχε τη φαεινή ιδέα να λιβανίσει και το ασανσέρ. Σε λίγο ο ένας μετά τον άλλον οι ένοικοι, καθώς και οι πελάτες της Airbnb άρχισαν να ξεροβήχουν και να βρίζουν σε διάφορες γλώσσες.

Στο νησί τέτοιες μέρες, όλες οι νοικοκυρές λιβάνιζαν, κανένας δεν παραξενευόταν, μια γαλήνη απλωνόταν παντού. «Κατευθυνθήτω η προσευχή μου ως θυμίαμα ενώπιόν σου…» σιγόψελνε κι η τελευταία γριούλα.

Στην Αθήνα όμως του 2021,το λιβάνι παρέπεμπε μάλλον σε κάτι άλλο, σε μνήμη θανάτου, που ο σημερινός άνθρωπος δεν αντέχει καθώς φαίνεται..

Ποια Σαρακοστή και ποιο Πάσχα…

Κάποια στιγμή ο κύριος Μ. εμφανίστηκε στον διάδρομο με ριγέ μπιτζάμες και ψάχνοντας τη διαχειρίστρια, σε έξαλλη κατάσταση ξεστόμιζε βαριά λόγια του στυλ «θα σας πάω στον εισαγγελέα αν και εγώ είμαι αριστερός, τί το κάνατε εδώ μέσα, άντε γ……..ε, δεν σέβεστε τίποτα, δεν μπορώ να κοιμηθώ, δεν έχουμε κηδεία εδώ, πρέπει να συγκαλέσετε συνέλευση στην πολυκατοικία να δούμε τί θα γίνει, είστε απαράδεκτοι, έξω το παπαδαριό κ.λπ.». Μπήκε στη μέση και μια παρανοϊκή γριά θεούσα που ούρλιαζε και καταριόταν γιατί θεώρησε ότι η Νίκη με τον Άγγελο της έκαψαν μια ασθενική σεφλέρα που είχε φυτέψει στον ακάλυπτο..

Η Νίκη, άνθρωπος με αριστερές καταβολές, σκεφτόταν πώς είναι δυνατόν ένας «αριστερός» να μη λέει καλημέρα στον γείτονά του, αλλά να διατυμπανίζει υστερικά την κομματική του ταυτότητα και μάλιστα μια ταυτότητα που προϋποθέτει άλλο υπόβαθρο και πώς μια γριά γυναίκα, που ήταν πρώτη θέση τις Κυριακές στην εκκλησία, καταριόταν. Στο μεταξύ πυροδοτήθηκε και μια κόντρα της απέναντι μεγαλοκυρίας με την κοπέλα του πρώτου ορόφου, της οποίας ο σκύλος γαυγίζει μες στη νύχτα, βρισιές από διάφορες πόρτες ακούγονταν. Ένας άλλος ηλικιωμένος κύριος ωρυόταν εναντίον της φοιτήτριας του δεύτερου που ακουγόταν κατά τις ώρες της συνεύρεσης με τον σύντροφό της και τον άφηνε μέρα νύχτα ξάγρυπνο.

Την άλλη μέρα, ο φοιτητής του ισογείου με τα μακριά μαλλιά και την κιθάρα στην πλάτη, χαιρέτησε στην είσοδο τον Άγγελο και την Νίκη που γύριζαν απ’ το σούπερ μάρκετ. Ήταν η έκπληξη και η παρηγοριά μέσα σε όλο αυτό το θέατρο του παραλόγου.

-Κυρία Νίκη διαβάζω ποιήματά σας στο διαδίκτυο, ναι, σπουδάζω ιατρική, σας έχω δει στον άγιο Νικόλαο, εσείς είστε το ζευγάρι με το λιβανιστήρι; συνέχισε χαμογελώντας καλοπροαίρετα, χαίρομαι που σας γνωρίζω. Όσο για τον κύριο Μ. τον ξεπέρασε και τον «Αλιβάνιστο» του Παπαδιαμάντη!

Κοιτάχτηκαν η Νίκη με τον Άγγελο. Ο νεαρός πρόσθεσε χαμηλόφωνα και λίγο συνωμοτικά ότι τον προσέγγισε ο κύριος Μ. και τον παρακάλεσε να ψηφίσει στη συνέλευση απαγόρευση του λιβανίσματος γιατί προκαλούσε αλλεργία σε όσους είχαν αναπνευστικά ή άλλα προβλήματα και εν τέλει ήταν κατά τη γνώμη του αριστερού κυρίου Μ. αναχρονιστικά πράγματα αυτά.

Πράγματι στον πίνακα ανακοινώσεων της πολυκατοικίας, στα θέματα προς συζήτηση στην προσεχή συνέλευση, μετά τη θέρμανση, δεύτερο ήταν «το λιβάνισμα».

[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ απ΄ όπου το αναδημοσιεύουμε. Δείτε τα περιεχόμενα του δεύτερου ηλεκτρονικού τεύχους εδώ.]