Ο τάφος του Νταίρπφελντ στο Γένι
Ο μεγάλος Γερμανός αρχαιολόγος Γουλιέλμος Νταίρπφελντ (Wilhelm Dörpfeld), ο οποίος αφιέρωσε μεγάλο μέρος της ζωής του σε ανασκαφές σε διάφορα σημεία της Λευκάδας, για να στηρίξει με ευρήματα τη θεωρία του ότι η Ομηρική Ιθάκη είναι το σημερινό νησί της Λευκάδας, τάφηκε κατά την επιθυμία του, όταν πέθανε το 1940, στη Λευκάδα. Ο τάφος του βρίσκεται στην περιοχή Γένι του Νυδριού. Θα τον βρείτε μετά τον αυτοκινητόδρομο ακολουθώντας αριστερά το μονοπατάκι που βγάζει στο εκκλησάκι της Αγίας Κυριακής, απέναντι ακριβώς από το Νυδρί. Βρίσκεται στην αριστερή πλευρά του μονοπατιού, πριν το εκκλησάκι. Ένα λιτό μνημείο, όπως ταίριαζε στο μεγάλο αρχαιολόγο, με προνομιακή θέα προς το Νυδρί και την πεδιάδα του, τον όρμο του Βλυχού και το δάσος των Σκάρων. Τοποθεσίες που ο Νταίρπφελντ σ΄όλη του τη ζωή τις ταύτιζε με την πόλη της Ιθάκης, το λιμάνι της και το ομηρικό όρος Νήιον αντίστοιχα. Μια θεωρία που υποστήριξε με πάθος και που είχε για πολλά χρόνια διχάσει τους αρχαιολογικούς και φιλολογικούς κύκλους. Μια θεωρία που ελπίζουμε ότι θα βρει συνεχιστές, ιδιαίτερα μετά την τυχαία ανακάλυψη στις αρχές αυτής της χρονιάς, κατά την διάνοιξη του επαρχιακού δρόμου από τον Άγιο Νικήτα προς το Κάθισμα, του πρώτου θολωτού μυκηναϊκού τάφου στο νησί της Λευκάδας.
Ο Νταίρπφελντ γεννήθηκε στις 26 Δεκεμβρίου 1853 στο Μπάρμεν του Βούπερταλ. Σπούδασε Αρχιτεκτονική αλλά το μεράκι του ήταν η Αρχαιολογία. Συμμετείχε ως βοηθός στις ανασκαφές στην Αρχαία Ολυμπία, οι οποίες συντέλεσαν τα μέγιστα στην αναζωογόνηση των Ολυμπιακών Αγώνων. Στους πρώτους σύγχρονους Ολυμπιακούς Αγώνες, που έγιναν το 1896 στην Αθήνα, ήταν επίσημος προσκεκλημένος. Το 1882 συμμετείχε στις ανασκαφές που έκανε ο Σλήμαν στην Τροία. Τον ακολούθησε αργότερα στις ανασκαφές στην Τίρυνθα. Πήρε επίσης μέρος στις ανασκαφές της Ακρόπολης, της Περγάμου και της αρχαίας αγοράς της Αθήνας. Στο διάστημα από το 1887 έως το 1912 διετέλεσε διευθυντής του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου στην Αθήνα.
Γύρω στα 1900 το ενδιαφέρον του επικεντρώνεται στη Λευκάδα, όπου και προβαίνει σε πολλές ανασκαφές, με μικρές διακοπές, ως το 1913. Είχε ήδη διατυπώσει, βασιζόμενος κύρια στην ομηρική γεωγραφία, τη γνωστή του θεωρία για τη θέση της Ομηρικής Ιθάκης. Η έρευνά του επικεντρώθηκε στην πεδιάδα του Νυδριού Στα δυτικά της πεδιάδας του χωριού, στην περιοχή Στενό που βρίσκεται στη στενή διέξοδο της θάλασσας του όρμου του Βλυχού, έφερε στο φως 33 τάφους που τους ονόμασε «βασιλικούς» γιατί μεταξύ των κτερισμάτων που ανευρέθηκαν ήταν χρυσά και αργυρά κοσμήματα. Οι 33 βασιλικοί τάφοι του Στενού ανήκουν στην Πρώιμη (3200-1900 π.Χ.) και στις αρχές της Μέσης Εποχής του Χαλκού (1900-1600 π.Χ.). Οι κυκλικοί τύμβοι έχουν μέση διάμετρο 4,5-6,5 μέτρα. Περικλείονται από έναν εξωτερικό τοίχο που είναι φτιαγμένος με σειρές πλακών. Στη μέση του τύμβου βρισκόταν οι τάφοι που ήταν τεσσάρων τύπων: χτιστοί, κιβωτιόσχημοι, ταφές σε πιθάρια και απλοί λάκκοι.
Αναφέρουμε, χωρίς να σταθούμε στα όποια θετικά ή αρνητικά στοιχεία της θεωρίας του Νταίρπφελντ, την αντιστοιχία των ονομάτων των νησιών και των τοποθεσιών που κάνει. Με μικρά γράμματα αναγράφονται οι σημερινές ονομασίες και με κεφαλαία γράμματα αυτές που αντιστοιχούν κατά το Νταίρπφελντ στις ομηρικές περιγραφές: Ζάκυνθος – ΖΑΚΥΝΘΟΣ, Ιθάκη – ΣΑΜΗ, Κεφαλληνία – ΔΟΥΛΙΧΙΟΝ, Λευκάδα – ΙΘΑΚΗ και όρος Ελάτη – ΝΗΡΙΤΟΝ, όρος Σκάροι – ΝΗΙΟΝ, πεδιάδα του Νυδριού και κόλπος του Βλυχού – ΟΜΗΡΙΚΗ ΠΟΛΗ ΜΕ ΤΟ ΛΙΜΑΝΙ ΤΗΣ, εκεί που χύνεται στη θάλασσα το Δημοσάρι – ΡΕΙΘΡΟΝ, στην τοποθεσία στου Πασά – ΚΗΠΟΣ ΤΟΥ ΛΑΕΡΤΗ, στα Σύβοτα – ΛΙΜΑΝΙ ΤΟΥ ΦΟΡΚΥΝΟΣ (όπου έβγαλαν οι Φαίακες τον Οδυσσέα), νησί Αρκούδι – ΑΣΤΕΡΙΣ (όπου είχαν στήσει καρτέρι οι μνηστήρες στον Τηλέμαχο που επέστρεφε από την Πύλο), Εύγηρο – ΣΤΑΥΛΟΙ ΤΟΥ ΕΥΜΑΙΟΥ. Δηλαδή, σύμφωνα με τον Νταίρπφελντ, η Λευκάδα είναι η Ομηρική Ιθάκη. Έχασε το ομηρικό της όνομα με τη Δωρική μετανάστευση όταν οι κάτοικοί της εκτοπίσθηκαν από τους Δωριείς και έφυγαν στην γειτονική Σάμη όπου και ίδρυσαν μια νέα πόλη που την ονόμασαν «Ιθάκη» δίνοντας της το όνομα της πατρίδας που εγκατέλειψαν.
Ο ίδιος ο Νταίρπφελντ αναφερόμενος στη θεωρία του λέει, σε μια συνέντευξη που παραχώρησε στις 15.10.1933 στην εφημερίδα «Έθνος»:
«Η τετάρτη νήσος, διεκήρυξεν ο κ. Νταίρπφελντ, είναι ασφαλώς η Λευκάς, η οποία θα μπορούσε να λέγεται και νήσος αν και Χερσόνησος (όπως η Πελοπόννησος), εν τούτοις δεν έπαυσε ποτέ να είναι πραγματική νήσος. Ο λαιμός, ο οποίος την συνδέει με την ηπειρωτικήν ακτήν, σχηματίζεται από συγκεντρωμένην άμμον, όπως δε κάνουν και τώρα, όπως έκαναν και οι Τούρκοι και οι Βυζαντινοί, έτσι ασφαλώς έκαναν και οι αρχαίοι Έλληνες, δηλαδή απέκοπταν κατά καιρούς τον λαιμόν δια να σχηματίζουν πορθμείον, το οποίον άλλως τε τότε, με τα ναυτικά μέσα της εποχής εκείνης, ήτο πολύ χρησιμώτερον από τώρα.
-Έστω. Αλλά πως γίνεται ώστε η «τετάρτη νήσος» Λευκάς να είνε η Ομηρική Ιθάκη;
Ο Όμηρος το λέγει καθαρά και ξάστερα: Η Ιθάκη ήτο «πανυπερτάτη προς ζόφον», τελευταία προς δυσμάς, μετά το Δουλίχιον, την Σάμην και την Ζάκυνθον. Η Λευκάς είνε πράγματι η τελευταία, αν δε δεν είνε καθαρώς δυτική, τούτο εξηγείται εκ του ότι οι Έλληνες της ομηρικής περιόδου, οι οποίοι δεν είχον πυξίδα, συχνά περιέπιπτον εις λάθη με τους γεωγραφικούς προσανατολισμούς. Η σημερινή Ιθάκη είνε η ομηρική Σάμη, η δε Κεφαλληνία το Δουλίχιον.
– Αλλά τότε πως συνέβησαν αυταί αι μετονομασίαι;
Εξηγείται ευκολώτατα από τας σημερινάς περιπετείας του ελληνικού λαού. Οι πρόσφυγες της Μ. Ασίας εγκατασταθέντες εις την ελευθέραν Ελλάδα έφεραν και τα ονόματα των πόλεών των. Τώρα έχομεν παρά τας Αθήνας Νέαν Σμύρνην, Νέαν Ιωνίαν, αλλαχού Πέργαμον κλπ. Οι Κεφαλλήνες ήσαν αρχικώς κάτοικοι της Ηπείρου εκδιωχθέντες από τους Δωριείς και εγκατασταθέντες εις το Δουλίχιον, το οποίον μετωνόμασαν εις Κεφαλληνίαν και εις την Ιθάκην, μετονομασθείσαν Λευκάδα. Οι κάτοικοι της παλαιάς Ιθάκης (Λευκάδος) εγκατεστάθησαν εις την σημερινήν Ιθάκην, την τότε Σάμην, της οποίας οι κάτοικοι μετανάστευσαν εις την σημερινήν Σάμην».
Αναφέρουμε τέλος ότι ο Κάιζερ της Γερμανίας Γουλιέλμος ΙΙ, ένθερμος υποστηρικτής της θεωρίας του Νταίρπφελντ, τον επισκέφτηκε το 1908 στη Λευκάδα για να δει τις ανασκαφές του. Του δήλωσε ότι θα τον βοηθήσει και του δώρησε κατ” αρχάς ένα λυόμενο σπίτι που στήθηκε στο Γένι και το οποίο ο Νταίρπφελντ χρησιμοποιούσε για να μένει και να εργάζεται. Εκεί σ” αυτό το επονομαζόμενο «σπίτι του Κάιζερ» πέθανε ο Νταίρπφελντ στις 25 Απρίλη του 1940.
