Μια ιστορία, ένα τραγούδι… (Μιχάλης Μπεζεντάκος)

Ο Μιχάλης Μπεζεντάκος (ή Μπεζαντάκος) ήταν ο αγωνιστής κομμουνιστής που δραπέτευσε κατά τρόπο μυθιστορηματικό το Μάρτιο του 1932 από τις φυλακές Συγγρού και η απόδρασή του έγινε θρύλος και ένα από τα πιο αγαπημένα τραγούδια της Αριστεράς, που τραγουδιέται ως σήμερα.

[* Την ίδια περίοδο είχαν δραπετεύσει από τις ίδιες φυλακές και είχαν καταφύγει στη Σοβιετική Ένωση μαζί με τον φρουρό τους, τον «κόκκινο δεκανέα» Γρηγόρη Γρηγοριάδη, τα εξής οκτώ στελέχη του ΚΚΕ: Ανδρόνικος Χαϊτάς, Κώστας Ευτυχιάδης, Μάρκος Μαρκοβίτης, Βασίλης Ασίκης, Δημήτρης Παπαρρήγας, Λευτέρης Αποστόλου, Ορφέας Οικονομίδης και Περικλής Καρασκόγιας]

Το τραγούδι αυτό ακούγεται και σήμερα να τραγουδιέται σε συνοικίες της Αθήνας και άλλων πόλεων, από πιτσιρικάδες, που ασφαλώς δεν έχουν ιδέα για το περιστατικό που το γέννησε καθώς και για το δημιουργό του. Μακρινός απόηχος, δραματικών και ηρωικών γεγονότων, που διαδραματίστηκαν μισό αιώνα πριν…

Το τραγουδάκι το ΄φτιαξε ο Ζωρζέτος. Ήταν σοβιετικός πολίτης από τη Γεωργία. Ήταν ηθοποιός και ήρθε στην Ελλάδα γύρω στο 1924. Επρόκειτο για ένα αγωνιστή που ήταν ο τύπος που διασκέδαζε τους συγκρατούμενούς του με τα αστεία του και τα σατιρικά ποιήματά του. Έκανε κι αυτός φυλακή, αυτήν ακριβώς την περίοδο, 30-32, που έγιναν οι αποδράσεις από του Συγγρού¹.

Ο Μιχάλης Μπεζεντάκος γεννήθηκε το 1912 στην Πάνιτσα Γυθείου στη Μάνη. Σε μικρή ηλικία μετακόμισε με την οικογένειά του στα Ταμπούρια του Πειραιά. Δούλευε σαν εργάτης – τεχνίτης σε ένα εργοστάσιο βελονοποιίας στον Πειραιά και εντάχθηκε στο εργατικό κίνημα. Από πολύ νωρίς ενστερνίστηκε την κομμουνιστική ιδεολογία και στην αρχή εντάχθηκε στον χώρο των τροτσκιστών. Ο Μπεζεντάκος έγινε μέλος του ΚΚΕ το 1929 ή το 1931 μέσα στη φυλακή αφού αποχώρησε από την τροτσκιστική ομάδα των Αρχειομαρξιστών.

Ο Μιχάλης Μπεζεντάκος είχε συλληφθεί την 1-8-1931 για το φόνο του αστυφύλακα Γυφτοδημόπουλου. Ο φόνος έγινε σε συμπλοκή της αστυνομίας με διαδηλωτές στη Δραπετσώνα. Η Κομμουνιστική Διεθνής (ΚΔ) είχε ορίσει την 1η Αυγούστου πανευρωπαϊκή αντιπολεμική-αντιφασιστική μέρα, με αφορμή την κήρυξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου την 1-8-1914. Η αστική κυβέρνηση του Βενιζέλου είχε απαγορεύσει οποιαδήποτε συγκέντρωση για εκείνη τη μέρα.

Παρόλη την απαγόρευση στην Αθήνα, στον Πειραιά, στη Θεσσαλονίκη και σε πολλές άλλες πόλεις της Ελλάδας έγιναν συγκεντρώσεις και ειρηνικές διαδηλώσεις². Στη Δραπετσώνα έγινε εκείνη τη μέρα αντιπολεμική-αντιφασιστική συγκέντρωση σε ένα καφενείο και η αστυνομία προσπάθησε να τη διαλύσει. Ακολούθησαν εκτεταμένα επεισόδια και συλλήψεις. Η αστυνομία συνέλαβε το στέλεχος του ΚΚΕ Κώστα Σαρίκα και ο Γυφτοδημόπουλος τον οδηγούσε στο αστυνομικό τμήμα της περιοχής.

Ο Μπεζεντάκος με μια ομάδα διαδηλωτών προσπάθησαν να τον ελευθερώσουν και ο Γυφτοδημόπουλος πυροβόλησε εναντίον τους. Στη συμπλοκή που ακολούθησε σκοτώθηκε ο Γυφτοδημόπουλος.

Οι αρχές κατηγόρησαν για την δολοφονία αυτή τον Μιχάλη Μπεζεντάκο. Στην σύγκρουση εκτός των Μπεζεντάκου και Σαρίκα παρευρίσκονταν και οι παρακάτω: Εμμανουήλ Βοσνάκης, Μόσχος Δουλγέρης, Γ. Καλογερίδης, Λ. Δημητριάδης και Αβραάμ Δερβίσογλου.

[Κ. Σαρίκας, Ε. Βοσνάκης, Μ. Δουλγέρης, Α. Δερβίσογλου, Γ. Καλογερίδης]

Ο Μιχάλης Μπεζεντάκος που ως τότε κρύβονταν σε σκηνή στην περιοχή Μαγκουφάνα (Μαρούσι) συλλαμβάνεται μερικές μέρες αργότερα. Οι αρχές τον μεταφέρουν στις φυλακές Συγγρού με σκοπό να τον περάσουν από δίκη για ανθρωποκτονία τον Απρίλη του 1932.

Το Πολιτικό Γραφείο του ΚΚΕ αποφασίζει τότε την απόδρασή του. Με διασυνδέσεις που έχει το Κόμμα φροντίζει να μεταφέρει τον Μπεζεντάκο στο κελί του Νεφελούδη και του Μαρμαρέλη. Ο Μπεζεντάκος ξεκινά να προσποιείται τον άρρωστο στα προσκλητήρια και μένει κουκουλωμένος στο στρώμα του. Τρώει ελάχιστα και ζητάει νερό το οποίο ρίχνει κάθε μέρα 2 με 3 φορές σε ένα ήδη μουχλιασμένο σημείο στον τοίχο του μπάνιου. Αργότερα η οργάνωση του ΚΚΕ του προμηθεύει και εργαλεία για να τρυπήσει τον τοίχο. Στις 5/3/1932 ο Μπεζεντάκος δεν εμφανίζεται στο προσκλητήριο. Οι φύλακες ήδη γνωρίζουν ότι είναι άρρωστος και δεν ασχολούνται περισσότερο μαζί του. Ο ίδιος βρίσκεται κλεισμένος στο μπάνιο και μετά το προσκλητήριο ξεκινά αργά και μεθοδικά να γκρεμίζει τον τοίχο. Παράλληλα, στο κελί κάτω από τα σκεπάσματα έχουν στοιβαχτεί κούτσουρα στο σχήμα του ανθρώπινου σώματος για παραπλάνηση. Το βράδυ ο τοίχος έχει τρυπήσει και ο Μπεζεντάκος πηδά στο κενό. Από κάτω τον περιμένουν μέλη του ΚΚΕ που τον μεταφέρουν σε ασφαλές σπίτι όπου κρύβεται μέχρι να αναρρώσει από χτύπημα στο κεφάλι που του προκάλεσε η πτώση κατά την απόδραση. Στις 10 το άλλο πρωί ένας φύλακας εντοπίζει την τρύπα του μπάνιου και μετά το προσκλητήριο αντιλαμβάνονται και την απόδραση του Μπεζεντάκου.

[«O ΝΕΟΣ ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ», Σάββατο 5 Μαρτίου 1932: «Ο σ. Μπεζαντάκος αποσπάσθηκε απ΄ τα νύχια της κεφαλαιοκρατίας που τον προώριζε για τουφέκισμα – Δραπέτευσε χθες απ΄ τις Φυλακές Συγγρού»]

Ακολουθούν, όπως λέει και το τραγούδι που η απόδραση αυτή ενέπνευσε στο λαό, χαμός από τηλεγραφήματα, έρευνες και ανακρίσεις. Ο Νεφελούδης και ο Μαρμαρέλης ανακρίνονται και τους επιβάλλεται μια παράταση της ποινής τους κατά 2 μήνες για συνέργια. Από τους δεσμοφύλακες τιμωρήθηκε ο φύλακας Κυριάγκωνας με έξι μήνες εκτός υπηρεσίας για βαριά αμέλεια καθήκοντος. Ο ίδιος δήλωσε περιπαικτικά ότι: «και τι χρειαζόμαστε εμείς, άμα πάρει απόφαση το Πολιτικό Γραφείο να δραπετεύσουν οι κομμουνιστές, όλοι θα αποδράσουν»³.

[«O ΝΕΟΣ ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ», Κυριακή 6 Μαρτίου 1932]

Ο Ριζοσπάστης της 7ης Μάρτη 1932 γράφει σε πρωτοσέλιδο του «Ο σ. Μπεζαντάκος αποσπάστηκε απ’ τα νύχια της κεφαλαιοκρατίας που τον προόριζε για τουφέκισμα. Δραπέτευσε χθες από τις φυλακές Συγγρού». Στη συνέχεια φυγαδεύτηκε στη Σοβιετική Ένωση μαζί με άλλους κυνηγημένους κομμουνιστές, ενώ στην Ελλάδα κυκλοφόρησε το γνωστό τραγούδι που ακόμα και σήμερα τραγουδιέται.

«… Εμείς, ύστερα από συνεννόηση με την ηγεσία του κόμματος, δεχτήκαμε την πρότασή του (σημ.: του Μπεζεντάκου) για δυο λόγους: Ο πρώτος λόγος ήταν καθαρά πολιτικός. Όλα έδειχναν πως η απόφαση του δικαστηρίου θα ήταν καταδίκη σε θάνατο και ότι θα εκτελούνταν «για παραδειγματισμό». Μια τέτοια εξέλιξη θα όξυνε ακόμη περισσότερο την πολιτική κατάσταση, θα μπορούσε να προκαλέσει (σαν αντίποινα) τρομοκρατικές πράξεις από εξτρεμιστικές ομάδες και γενικά θα δημιουργούσε κλίμα που μόνο εκείνους που επεδίωκαν την εγκαθίδρυση φασιστικού καθεστώτος στη χώρα θα βοηθούσε. Η δραπέτευση ανέτρεπε όλα τα σχέδια.

Ο δεύτερος λόγος σχετίζεται με την παλικαριά και το αγωνιστικό ήθος του ίδιου του Μιχ. Μπεζαντάκου. Είχε παρασυρθεί από την οργάνωσή του σε μια πράξη που δεν άργησε να καταλάβει ότι αντικειμενικά περιέκλειε το στοιχείο της προβοκάτσιας. Είχε με γενναιότητα αναλάβει, στην προανάκριση ολόκληρη την ευθύνη για το φόνο. Ζητούσε σαν τίμιος εργάτης τη βοήθεια του κόμματος, στο οποίο μέσα στις φυλακές είχε προσχωρήσει. Για όλους αυτούς τους λόγους εισηγηθήκαμε στο κόμμα να κάνει δεκτή την αίτησή του. Σε λίγες μέρες έφτασε καταφατική η απάντηση της ηγεσίας του ΚΚΕ…

… Στο στάδιο της προπαρασκευής, το μυστικό (μέσα στη φυλακή) το μοιράστηκαν ο Μπεζαντάκος με τον Νεφελούδη, και έξω από τη φυλακή με την ηγεσία του ΚΚΕ και 1-2 ανθρώπους του παράνομου μηχανισμού που χρησιμοποιήθηκαν για τη δουλειά αυτή.

Η δραπέτευση δεν έγινε ακριβώς την παραμονή της δίκης (όπως γράφει ο Γιαννόγκονας, σημ. Κ.Γ.), αλλά μερικές μέρες πριν τη δίκη. Τα περί βοήθειας στον Μπεζαντάκο να ανοίξει την τρύπα στον τοίχο, είναι πέρα-πέρα φανταστικά. Κανείς δεν μπορούσε να βοηθήσει στο άνοιγμα της τρύπας για τον απλό λόγο, ότι κανένας δεν ήταν μαζί με τον Μπεζαντάκο στην καμπίνα του λουτρού όπου ανοίχτηκε η τρύπα. Τα λουτρά της ακτίνας των πολιτικών κρατουμένων (πρώην εφήβειο) ήταν στο προαύλιο της ακτίνας και ακουμπούσαν στον εξωτερικό μαντρότοιχο της φυλακής. Κάτω από τη στέγη των λουτρών ήταν ένα μεγάλο μεταλλικό ντεπόζιτο νερού. Επάνω σ΄ αυτό ξάπλωσε ο Μπεζαντάκος, λίγη ώρα πριν από το κλείσιμο της φυλακής, κι έτσι, όταν ο φύλακας του προαυλίου έκανε την επιθεώρηση στις καμπίνες των λουτρών πριν να κλειδώσει τα βρήκε άδεια, κλείδωσε κι έφυγε. Αυτό ήταν το πρώτο εμπόδιο που ξεπεράστηκε χωρίς απρόοπτο.

Το δεύτερο είχε σχέση με τη βραδυνή καταμέτρηση. Ο ψευτάνθρωπος είχε πάρει «κανονικά» τη θέση του Μπεζαντάκου στο κρεβάτι του. Μετρήθηκε, λοιπόν, και έτσι ο αριθμός των κρατούμενων στην ακτίνα μας βρέθηκε σωστός. Ξεπεράστηκε έτσι και το δεύτερο εμπόδιο. Τραγουδήσαμε τότε στο μεγάλο θάλαμο, που τα παράθυρά του έβλεπαν στο προαύλιο, το συμφωνημένο τραγούδι, που σήμαινε ότι η καταμέτρηση πήγε καλά και μπορούσε να βάλει μπρος…

[Η εικόνα δείχνει τον τοίχο των Φυλακών Συγγρού. Δεξιά φαίνεται η τρύπα την οποία άνοιξε ο Μπεζαντάκος κι απ΄ όπου δραπέτευσε]

… Αυτός που είδε το πρωί την τρύπα και μίλησε στο σκοπό στρατιώτη, ήταν ο πλανόδιος μανάβης. Τα περί Ούλεν κ.λπ., είναι αστεία. Από την πρώτη στιγμή που είδαν την τρύπα κατάλαβαν ότι κάποιος δραπέτευσε. Γι΄ αυτό χωρίς την παραμικρή καθυστέρηση έκλεισαν πάλι τους κρατούμενους στις ακτίνες τους. Και στο σημείο αυτό η αφήγηση (του Γιαννόγκονα, σημ. Κ.Γ.), είναι ξένη προς την πραγματικότητα: ούτε ο Νεφελούδης, ούτε κανένας άλλος κατέβηκε για να πληροφορήσει τη διεύθυνση για τη δραπέτευση. Αμέσως μετά το κλείσιμο άρχισαν αλλεπάλληλες καταμετρήσεις. Ο ψευτάνθρωπος ήταν στη θέση του και τον μετρούσαν κάθε φορά. Έτσι ο αριθμός των κρατουμένων έβγαινε πάντα σωστός. Πέρασαν περίπου δύο ώρες με τις καταμετρήσεις. Κατά τις 10 η ώρα μάθαμα ότι ετοίμαζαν καταλόγους για να κάνουν προσκλητήριο. Πραγματικά, μετά μισή ώρα περίπου, μια κωστωδία φυλάκων με επικεφαλής τον διευθυντή των φυλακών Νίκου, ήρθε με τον κατάλογο στο χέρι. Στο μεταξύ πριν φτάσει η κωστωδία, κάναμε έκτακτη συνέλευση στο μεγάλο θάλαμο και τότε μόνο ανακοινώσαμε ότι δραπέτευσε ο σ. Μπεζαντάκος. Συστήσαμε ψυχραιμία αλλά και σταθερότητα και αποφασίσαμε να μην αφήσουμε να τραβήξουν κανέναν έξω από την ακτίνα. Σύσσωμη η συνέλευση αποδέχτηκε τις προτάσεις και τερματίστηκε μέσα σε λίγα λεπτά. Την ώρα που βγαίναμε από το μεγάλο θάλαμο, εμφανίστηκε η κωστωδία των φυλάκων με τους ονομαστικούς καταλόγους. Αυτή τη στιγμή έπιασε ο Νεφελούδης τον επόπτη από το χέρι, τον οδήγησε στο κελί του Μπεζαντάκου και του είπε, δείχνοντας το κρεβάτι με τον ψευτάνθρωπο: «Μέχρι πριν από λίγη ώρα όλοι νομίζαμε πως εδώ κοιμάται ο Μπεζαντάκος. Όταν προ ολίγου τον φωνάξαμε για να πιει το τσάι του είδαμε αυτό!!» Τράβηξε την κουβέρτα και φανερώθηκε ο ψευτάνθρωπος. Ο υποδιευθυντής, ο επόπτης και οι φύλακες δεν έβγαλαν μιλιά. Έφυγαν όπως ήρθαν χωρίς να κάνουν προσκλητήριο. Και σε μισή ώρα ξαναγύρισαν. Ζήτησαν να τραβήξουν κάτω τους τρεις του κελιού που έμεναν μαζί με τον Μπεζαντάκο. Ακολούθησαν οξύτατοι διαξιφισμοί, ανάμεσα στον Νίκου και την ηγεσία των κρατουμένων. Ο Νίκου επιχείρησε να προσφύγει στη βία. Οι φύλακες αρνήθηκαν να χειροδικήσουν και ο επόπτης έσωσε την κατάσταση αναλαμβάνοντας να κάνει ανακρίσεις μέσα στην ακτίνα»³.

Ο Μπεζαντάκος μετά την απόδρασή του έφυγε για τη Μόσχα. Οι αστικές εφημερίδες έγραψαν τότε, ότι έφυγε με το σοβιετικό καράβι «Ίλιτς».

Στη Μόσχα στα 1935-36 εργάζονταν στο εργοστάσιο αυτοκινήτων «Στάλιν», που σήμερα έχει την ονομασία «Ζηλ Λιχατσόβα», επειδή ήταν και στο επάγγελμά του μηχανουργός. Ο Κώστας Θέος τον είχε συναντήσει στη Μόσχα πριν τον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο. κατοπινά έγινε γνωστό, πως στάλθηκε στη διεθνή ταξιαρχία που πολεμούσε στην Ισπανία στο πλευρό των Δημοκρατικών δυνάμεων.

[Πέντε από τα στελέχη των Ελλήνων των Διεθνών Ταξιαρχιών. Από τ΄ αριστερά: Γιάννης Σακαρέλλος, Γιάννης Παντελιάς, Παναγιώτης Αϊβατζής, Αναγνώστης Δεληγιάννης και Νίκος Βαβούδης. Όλοι τους ήταν μέλη και στελέχη του ΚΚΕ]

Όπως μου διηγήθηκε ο Θανάσης Βοσνάκης, όταν βρίσκονταν στην Ακροναυπλία, μετά τη λήξη του ισπανικού εμφυλίου πολέμου, κάποιος που ήταν στο «τάγμα Ζαχαριάδη», και γύρισε στην Αίγυπτο, έγραψε σε γνωστό του Ακροναυπλιώτη, ότι ο Μπεζεντάκος έπεσε ηρωικά μαχόμενος ενάντια στους φαλαγγίτες του Φράνκο.

Και από άλλες πηγές η πληροφορία αυτή επιβεβαιώνεται.

Έτσι ηρωικά τέλειωσε η ζωή ενός εξαιρετικού ανθρώπου και αγωνιστή⁴.

_____________________
¹ Κώστας Γκριτζώνας, Κόκκινοι δραπέτες 1920-1940, Εκδόσεις Γλάρος, 1985
² Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, Τόμος Α΄ (2012), σελ. 236-237
³ ό.π. στο 1, Σελ. 64-69
⁴ ό.π. στο 1, Σελ.72