Απομνημονεύματα Πόπης Μάλφα-Ζακυνθινού (Μέρος 10ο)

Ο Νίκος Μάλφας, αδελφός της Πόπης και της Ελένης, Γραμματέας της 2ης Τομεακής Επιτροπής Καρυάς του ΕΑΜ

Συνέχεια από το ένατο Μέρος

Ενταχθήκαμε στην οργάνωση της Περιοχής. Δουλέψαμε σαν καθοδηγήτριες στο Δήμο (σ.σ. δυσανάγνωστη λέξη), Αστακό, Μύτικα, Κανδήλα και άλλα χωριά. Βρεθήκαμε μ΄ ένα λόχο του ΕΛΑΣ γυναικών απ΄ την γύρω περιοχή. Μαθαίναμε σκοποβολή και οργώναμε την περιοχή μ΄ ένα πιστόλι στη μέση μας. Οι περισσότερες γυναίκες ήταν Αγρινιώτισσες. Όλοι μας είμαστε ταλαιπωρημένοι, γυναίκες και άνδρες είμαστε καταδιωκόμενοι.

Εδώ πρέπει να τονίσω και να πω ότι είχαμε αλληλεγγύη μεταξύ μας. Είμαστε σαν αδέλφια. Σεβόμαστε ο ένας τον άλλο και μεις τους συναγωνιστές τους βλέπαμε σαν αδέλφια. Παρ΄ όλη την ταλαιπωρία αγωνιζόμαστε και ανεβαίναμε ανηφόρες με το τραγούδι.

Είχαν γίνει κι΄ άλλα πρόχειρα αναρρωτήρια προς τα κάτω γιατί τα τραυματισμένα παλικάρια χρειάζονταν άμεση βοήθεια. Προχωρήσαμε πια και φτάσαμε έξω από το Μοναστηράκι. Εκεί συνδεθήκαμε πια με την τοπική οργάνωση του Δήμου Ανακτορίου με γραμματέα το Θανάση το Σώλο (σήμερα δικηγόρος). Αρχίσαμε να οργώνουμε την περιοχή σαν καθοδηγήτριες. Είχαμε πια έδρα τη Βόνιτσα.

Ο Καπετάνιος Πάνος Γιαννούλης και ο διοικητής της 7ης Ταξιαρχίας του ΕΛΑΣ Στάθης Αρέθας που πήραν μέρος στη Μάχη της Αμφιλοχίας

Είχαν κατέβει το 24ο Σύνταγμα της Πρέβεζας, το 2/39 και έγινε μαι συγκέντρωση στο Μοναστηράκι με ομιλητή έναν ανώτερο αξιωματικό που τον έλεγαν Αραχναίο¹. Πανηγύρι τρικούβερτο αλλά και θλιβερό, γιατί χάσαμε πολλά παλικάρια στη Μάχη της Αμφιλοχίας².

Οργώναμε, λοιπόν, την περιοχή, Βόνιτσα, Μοναστηράκι, Ζαβέρδα, Πογωνιά, Πλαγιά, Περατιά, Αη Νικόλα, αλλά δρόμοι δεν υπήρχαν, παντού πηγαίναμε από δρομάκια που τα είχαν φτιάξει οι βοσκοί. Στη Βόνιτσα πια μείναμε αρκετό διάστημα. Εγώ και η αδελφή μου σε ένα σπίτι κάποιας Καλλιρρόης Μακρή. Πρώτη φορά μέναμε σε σπίτι ύστερα από τόσο καιρό και μας φάνηκε παλάτι. Βρήκαμε καταφύγιο πολλοί συναγωνιστές και συναγωνίστριες. Μας φιλοξενούσαν με αγάπη.

Στο σπίτι του πατέρα της Μάχης του Ρόλια μπαίναμε σαν να ΄ταν δικό μας. Ήταν στέλεχος της ΕΠΟΝ. Στη Πλαγιά στο σπίτι του Ζώη του Κατσαβριά, στέλεχος του ΕΑΜ. Στην Περατιά στο σπίτι του Γιάννη του Αργύρη που ήταν γραμματέας της ΕΠΟΝ. Ο Γιάννης είναι πατέρας της γιατρίνας της Τέτας του Γιωργάκη. Βρήκαμε άσυλο στο σπίτι του Πάνου του Ντόβα. Στη Βόνιτσα επίσης στο σπίτι του Ζαχαράκη. Ορισμένοι απ΄ αυτούς που μας φιλοξενούσαν δεν ήταν δικοί μας αλλά μας αγαπούσαν.

Ανεβαίναμε στο Κάστρο της Βόνιτσας και κάναμε συνδιασκέψεις, συγκεντρώσεις με πολλούς νεολαίους και μεγάλους. Θα μου μείνουν αξέχαστες αυτές οι μεγάλες συγκεντρώσεις που είχαμε στα μέρη αυτά.

Η Διοίκηση του 24ου Συντάγματος που αποβιβάστηκε στη Λευκάδα. Από αριστερά: Κίρλας, Ντούσιας, Αραχναίος (Κατεμής)

Κάποια συμφωνία που έγιναν στα Αρχηγεία αποφασίστηκε να μπει ο ΕΛΑΣ στη Λευκάδα³. Εμείς πια είμαστε πολύ χαρούμενες. Που να ξέρουμε όμως τι μας περίμενε. Περάσαμε στη Λευκάδα όλοι μαζί Ελασίτες, Επονίτες, καμαρωτοί καμαρωτοί με τα πιστόλια στη μέση μας. Ο κόσμος μας χειροκροτούσε. Η συγκίνησή μας ήταν μεγάλη. Βρήκαμε τους γονείς μας να είναι τρισευτυχισμένοι, αλλά γερασμένοι από την ταλαιπωρία και την αναμονή.

Πρώτα μας λέει ο πατέρας μου θα βρείτε τον Άγγελο το Λούντρο να τον ευχαριστήσετε για το αδελφικό ενδιαφέρον που έδειξε για σας. Κάθε φορά που έκανε μεταφορές αυτός ο ακούραστος αγωνιστής έφερνε μαντάτα στους γονείς μας. Τα νέα μας τα μάθαινε από τον μπάρμπα Γιάννη τον Κανούτο που ήταν σύνδεσμος και γύριζε με ένα κάρο με χορτάρια και μέσα είχε κρυμμένους αγωνιστές.

Μια φορά ο Άγγελος, αυτό το τίμιο παλικάρι, πέρασε μια θειά μου απ΄ τα φυλάκια των Γερμανών και την προώθησε δια μέσου της οργάνωσης προς τα κει που είμαστε εμείς για να φέρει νέα μας στους γονείς μας. Ο Άγγελος ήξερε που είχαμε καταλήξει και όποιον έβλεπε του έλεγε για μας και ρωτούσε επίμονα αν είμαστε καλά. Αφανής χωρίς να δείχνεται, χωρίς να κορδώνεται μετά την απελευθέρωση. Ήταν σεμνός, τίμιος. Ήταν άνθρωπος.

Τον καλέσαμε σπίτι για να τον ευχαριστήσουμε και μεις και οι γονείς μας. Συγκινημένοι, κλαίγοντας, δεν είχαμε λόγια για να εκφράσουμε την ευγνωμοσύνη σ΄ αυτόν τον φύλακα άγγελο που μας γλύτωσε από τον θάνατο. Αλλά και την καλή του θέληση να παρακολουθεί κατά τη διάρκεια της διαμονής μας στο Ξηρόμερο και να μεταφέρει στους γονείς μας τα ευχάριστα, ότι ζούμε. Άγγελε θα σ΄ έχω πάντα στην καρδιά μου και γω και όλη η οικογένειά μου κι ας μη ζούνε πια. Έχω μείνει μόνη, εκφράζω και αυτούς εκεί που είναι.

Αφού γυρίσαμε στον τόπο μας στους δικούς μας, στους δικούς μας συναγωνιστές -γιατί εν τω μεταξύ είχε γιγαντωθεί το κίνημα στη Λευκάδα- ενταχθήκαμε στην τοπική οργάνωση της ΕΠΟΝ. Έχω αναφέρει τους σκοπούς και το μεγαλείο της οργάνωσής μας. Έγινε το Επαρχιακό Συμβούλιο που αποτελούνταν από τον Αποστόλη Λάζαρη που ήταν και γραμματέας, Πανταζή Κοντομίχη, Θεοδόση Φέτση, Μιχάλη Γρηγόρη, Πόπη Μάλφα και κάποιοι άλλοι που τώρα δεν μπορώ να θυμηθώ.

Οργανωτική κατάσταση του Συμβουλίου Περιοχής Στερεάς της ΕΠΟΝ με στοιχεία για την Λευκάδα [Πηγή: ΑΣΚΙ]

Εγώ είχα τον τομέα της καθοδήγησης στην κοντινή μου περιοχή Καρυά, Πηγαδισάνοι, Εγκλουβή, Βαυκερή, Πλατύστομα, Αλέξανδρο, Κολυβάτα και τους Σφακιώτες, Πινακοχώρι, Λαζαράτα, Σπανοχώρι, Ασπρογερακάτα, Δρυμώνα, Εξάνθεια, Καλαμίτσι, Άγιο Νικήτα. Στην αρχή πήγαιναν κάπως καλά τα πράγματα. Χαρήκαμε τη λευτεριά μας, κάπως είμαστε όμως επιφυλακτικοί. Και πράγματι ξανάπεσε στο κεφάλι μας μαύρη σκλαβιά απ΄ τους (συμμάχους μας) Εγγλέζους και τους ντόπιους προδότες. Επιστρέψαμε στα κυνηγητά και την τρομοκρατία. Εμείς όμως δεν το βάζαμε κάτω.

Δημιουργήσαμε στα χωριά Τοπικά Συμβούλια της ΕΠΟΝ. Δεν μπορώ να θυμηθώ που ήταν σε κάθε χωριό. Στους Τσουκαλάδες είχαμε τον Τάκη τον Ροντογιάννη. Στην Εξάνθεια το Βαγγέλη Γράψα. Στην Καρυά τον Πάνο που τον λέγαμε Ταρζάν. Στο Δρυμώνα το Ζώη το Φίλιππα. Στους Πηγαδισάνους τον Κοσμά τον Γράψα. Στα Πλατύστομα το Κώστα τον Καρτάνο. Στην Εγκλουβή τον Μπάμπη τον Κοντογιώργη. Στην Βαυκερή νομίζω, δεν θυμάμαι και πολύ καλά, το Βρεττό τον Αντώνη.

Έτσι πηγαίναμε από χωριό σε χωριό πάντα ομαδικά οι συναγωνιστές με τα πόδια. Η αδελφή μου είχε την νότια Λευκάδα, αλλά κουράστηκε γιατί δεν υπήρχε κίνημα, ήταν οι περισσότεροι αντιδραστικοί. Πηγαίναμε με όρεξη και τραγούδι από μονοπάτια. Γίνονταν χαμός με τον τηλεβόα και συμμετείχαν και στον διάλογο. Ο τηλεβόας δούλευε πριν να πάμε στα χωριά. Ήταν κάποιος Επονίτης σε κάθε χωριό που είχε αναλάβει να φωνάζει με το χωνί κάθε πρωί. (Όταν ο ήλιος θα βγει απ΄ τη Δύση, όταν ο κόρακας τα φτερά του ασπρίσει, τότε και ο Γλύξμπουργκ στην Ελλάδα θα γυρίσει).

Είχαμε συνέχεια εκδηλώσεις, θέατρα, ομιλίες, διαλέξεις από κατάλληλους Επονίτες φοιτητές. Το πιο καλύτερο χωριό μας γι΄ αυτά και ιδίως για θεατρικές παραστάσεις ήταν ο Δρυμώνας, το κόκκινο χωριό όπως το λέγαμε τότε. Εκεί είχαμε κι΄ ένα λαϊκό ποιητή το Ζώη το Φίλιππα⁴ που δεν ζει πια. Συμμετείχαν άνδρες και γυναίκες να φτιάξουμε τη σκηνή για το θέατρο που γίνονταν με Επονίτες και Επονίτισσες που υποδύονταν τους ήρωες των έργων που ανεβάζαμε.

Στο Δρυμώνα φέρνανε απ΄ τα μπαούλα τα προικιά των κοριτσιών τους για σκηνικά. Μοσχοβολούσαν λεβάντα. Στα σπίτια με φιλοξενούσαν με όλα τα καλά που διέθεταν εκείνη την εποχή οι πεντακάθαρες γυναίκες μας. Δεν θα ξεχάσω στου Πρεμεντινού την κολοκυθόπιτα της θειά Γρηγορίας, της μάνας του Ορέστη Βαγενά. Τη λαχανόπιτα της μάνας του Αποστόλη του Λάζαρη. Στο σπίτι μας πηγαίναμε σπάνια. Στέκι μας ήταν ένα φτωχόσπιτο στην κορυφή της Καρυάς. Ήταν της θειά Βασιλικής, Φευγούλα ήταν θυμάμαι το παρατσούκλι της. Είχε δύο παιδιά, τη Σοφία και το Γιώργο. Ο Γιώργος άρρωστος από την πείνα.

Εκεί μαζευόμαστε όλοι οι Επονίτες, συναγωνιστές κομμουνιστές, ο Παπαστάθης, ο Σταθιός, ο Ταρζάν και πολλοί άλλοι. Που να τους θυμηθώ. Μας έφερνε κάθε μέρα η Σοφία Ματαγιά κρυφά για να μπορέσουμε να συνεχίσουμε. Τα πράγματα όμως άρχισαν να ζορίζουνε. Οι διωγμοί ξανάρχισαν πάλι, ο αδελφός έφυγε για την Αθήνα.

Η Ελένη Μάλφα, αδελφή της Πόπης, που καθοδηγούσε την περιοχή της Νότιας Λευκάδας

Η αδελφή μου που ήταν καθοδηγήτρια στη νότιο Λευκάδα, (στη φωλιά του λύκου δηλαδή), έπρεπε να μαζευτεί. Έτσι απλώθηκε πάλι η απογοήτευση. Όλα τάσκιαζε η φοβέρα και τα πλάκωνε η σκλαβιά. Δεν θα περιγράψω τα γεγονότα και πως εξελίχτηκαν. Εγώ θα αρκεστώ στις δικές μου εμπειρίες που δεν ήταν λίγες.

* Η Πόπη Μάλφα και η αδελφή της Ελένη (η Ελενίτσα όπως την αποκαλεί) ήταν στελέχη της νεολαιίστικης οργάνωσης της ΕΠΟΝ (Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων) στο νησί της Λευκάδας. Η Πόπη καθοδηγούσε τα χωριά της βορειοδυτικής Λευκάδας που σήκωσαν και το βάρος του αγώνα: Καρυά, Πηγαδισάνοι, Εγκλουβή, Βαυκερή, Πλατύστομα, Αλέξανδρος, Κολυβάτα, Πινακοχώρι, Λαζαράτα, Σπανοχώρι, Ασπρογερακάτα, Κάβαλος, Δρυμώνας, Εξάνθεια, Καλαμίτσι και Άγιος Νικήτας και η αδελφή της Ελένη καθοδηγούσε τη δύσκολη, λόγω της δράσης των ΕΔΕΣιτοράλληδων, περιοχή της Νότιας Λευκάδας. Ήταν αδελφές του Νίκου Μάλφα, Γραμματέα της 2ης Τομεακής Επιτροπής Καρυάς του ΕΑΜ.

___________________________________________
¹ Ο Αραχναίος (Γιώργος Κατεμής) ήταν στρατιωτικός αρχηγός του 24ου Συντάγματος της VII Ταξιαρχίας του ΕΛΑΣ, που αποβιβάστηκε στις 30 Δεκέμβρη του 1944 στη Λευκάδα. Είχε το Αρχηγείο του, τις πρώτες μέρες μετά την αποβίβαση, στα Κολυβάτα Αλεξάνδρου. Καπετάνιος του 24ου Συντάγματος ήταν ο Μιχάλης Ντούσιας και Πολιτικός ο Μήτσος Κίρλας.
² Η Μάχη της Αμφιλοχίας (Καρβασαρά), που έγινε στις 12-13 Ιούλη του 1944 ήταν μία από τις μεγαλύτερες και πιο αιματηρές μάχες που έδωσε ο ΕΛΑΣ ενάντια στα γερμανικά στρατεύματα κατοχής και τους ντόπιους συνεργάτες τους. Δες μια μαρτυρία του Καπετάνιου του ΕΛΑΣ Πάνου Γιαννούλη που πήρε μέρος στη μάχη: Πάνος Γιαννούλης: «Από τα μαύρα χρόνια της σκλαβιάς 1941…» – Μέρος 7ο (Η Μάχη της Αμφιλοχίας)
³ Για την κατάληψη της Λευκάδας από τον ΕΛΑΣ δες: Σαν σήμερα το 1944 το 24ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ καταλαμβάνει την Λευκάδα και τα υπολείμματα του ΕΔΕΣ διαφεύγουν στην Κέρκυρα
⁴ Για το Δρυμωνιώτη λαϊκό ποιητή Ζώη Φίλιππα δες, μεταξύ άλλων, ποίημα του αφιερωμένο στην Πόπη -Μάλφα Ζακυνθινού: Στην Πόπη Μάλφα (Ποίημα του Δρυμωνιώτη λαϊκού ποιητή Ζώη Φίλιππα)